Dinler, 1928 yılında Adana’da doğuyor, bu hesaba göre 83 yaşında. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi bölümünde okuyor. Erman Şener, Ses Dergisi’ne hazırladığı Sanatçılar Ansiklopedisi’nde Dinler için -okuduğu bölümü belirttikten sonra- aynı fakültede doktora yaptığını yazıyor. Bu bilgi -okulu belirtilmesine rağmen- Özgüç ve Evren’in hazırlamış oldukları yönetmen sözlüklerinde yok. Okul sonrası bir süre memurluk yaptığı, sonradan Kemal Film’de çalışmaya başladığı belirtiliyor. Sanırım bu çalışmaya başlama, okulun bitirilmesinden öncelere 50’li yılların sonuna kadar iniyor. Ülkemizde -özellikle- sinema sanatçıları hakkında biyografik bilgi ve belgelere pek rastlanmaz. Bir kaç yıldır müesseseleşmiş film festivallerinde yönetmen ve oyuncular için çeşitli biçimlerde, en azından derli toplu bilgiler içeren kitaplar yayınlanıyor. Dinler hakkında daha sağlıklı bilgileri böyle bir kitaptan öğrenebiliriz. Ama bende özel demeyeceğim ama bana anlatılmış bir kısım bilgiler var.

Sinemamızın (aslı tiyatromuzun) ustalarından, yeri doldurulmaz ustalarından Feridun Karakaya’nın tip-leştirdiği bir “Cilalı İbo” vardır. Sinemada daha önceleri de rol almasına rağmen Karakaya, Seden’in 1957 de çektiği Zeki Müren’li Berduş filminde kendisine verilen “ayakkabı boyacısı” rolünü geliştirerek, Cilalı İbo’yu tipleştirmiş, tutulması üzerine Kemal Film’e yıllara yayılan bir seri Cilalı İbo filmi çekilmiştir. Bunlardan beş tanesini 1961 – 1971 arasında Dinler çekmiştir. Karakaya’nın hastalığı sırasında, hastahanede ziyaretleri sırasında Dinler ile tanıştım. Sohbetlerimiz sırasında kafama takılmış Güzeller Resmigeçidi filmine sözü getirdim. Çünkü kaynak kitaplarda filmin yönetmeni olarak kâh Osman F. Seden, kâh O. Nuri Ergün bazen her ikisi birden gösteriliyordu. Dinler o film çekimi sırasında kullanılan -aslında gerçek bir “güzellik kraliçeliği geçitinde” çekilen- kısımların varlığından söz etmişti. Ben bu nedenle Dinler’in yönetmenliğini bu filmle başlattım ama sonradan filmin jeneriğinde yönetmenin yazılması gerektiği yerde “Seden Film ekibince gerçekleştirilmiştir” ibaresini görünce, bu saptamamdan vaz geçtim. Film bir ekibin ürünü idi, Dinler de ekip içinde bulunabilirdi ama bu ekip çalışması, kollektif yönetmenli filmlerdeki gibi çalışmaya katılan her yönetmene mal edilemezdi. Çok kendine has bir durumdu. İşin ilginç tarafı Feridun Karakaya’nın da bu filmde rolü -ama jenerikte özel bir bölüme konulacak kadar özel bir rolü- vardı.

Aynı yıl Dinler, Cilalı İbo Zoraki Baba’yı çekerek Kemal Film’de yönetmenliğe başlayacaktı. 1993’e kadar yönetmenlik çalışmalarına devam eden Dinler, Kemal (Seden) Film’e 18 film çeker. Aslında çekilen film sayısı 17’dir, bunlardan biri de Kemal Film’in sıkıntılı olduğu günlerde Dinler ile Semih Evin ve Zafer Davutoğlu’nun yönetimine katıldıkları Dişi Hedef’tir. 18. film ise O. F. S. Prodüksiyon adına çekilir.

Dinler’in uzun süre çalıştığı Kemal Film bir okul gibi çalışmış, ülkemizin ilk özel yapımevidir (1921). İlk dönem film üretimi kısa sürmüş, ithâlciliğe ağırlık verilmiş, sonradan 1951’de tekrar üretime geçilmiş, kısa sürede bir yönetmen ve görüntü yönetmeni grubu oluşturulmuş ve yıl içinde çekilen filmlerde bu grubu oluşturanlar çalışmıştır. Dinler de bu grubun yönetmen kısmında yer alır ama sırf Kemal Film’e çalışmamıştır. Daha 1963’de As Film’e (Muzaffer Arslan) Dağlar Kralı – Köroğlu’nu çekmiştir.

Yukarıda belirttiğim özel görüşmelerimizde -belki denk düşüremediğimden- Dinler’le konuşamadığım bir konu vardır. Sinemaya çok özel bir merakı olan amcam Rafet’in, bu Köroğlu filminin figürasyon grubunda yer alarak, başlangıç kısmında da çok az görünmüş olduğunu duymuştum, -ama ben filmde göremedim. Nerede ise elli yıl oldu, Dinler şimdilerde hatırlamamakta haklı olduğu bu olayı o gün bile yeterince hatırlamayabilirdi ama ben yine de konuşmak istiyorum.

Dinler, Kemal Film’e çektiği sayıda filmi Melek Film’e de çeker: 17 film. Bu filmlerde (her iki firma ile) en fazla Türkan Şoray ve Ediz Hun ile çalışmıştır ama bu her zaman ikilinin bir arada olması anlamına gelmez. Bir arada oldukları da olmasına rağmen, farklı partonerlerle de oynamışlardır / oynatılmışlardır. Dinler, diğer firmalara yaptığı filmlerle bu iki firmaya (Kemal / Melek) yaptığı filmler, zaman bakımından Yeşilçam Dönemi içinde kalmaktadır, çalıştığı firmaların alışkanlıkları ile çalıştığı ortamda, inişi çıkışı olmayan bir yöntem uygulayan Dinler düz fakat düzgün, tutarlı, sinema dili rahat seyredilen bir yönetmendir. Sinemamızda yönetmenlerin her zaman uyguladıkları yöntemleri o da uygulamıştır, Kemal Film’e çektiği Erkeklik Öldümü Atıf Bey‘i yıllar sonra Erkeklik Öldü mü Abiler adı ile tekrar çekmiştir. Aslan Marka Nihat’ta bir Capra, Üç Kardeşe Bir Gelin’de bir Hathaway, Fakir ve Mağrur’da bir Shermann, Alevli Yıllar‘da bir Nelson, Melek mi Şeytan mı’da bir Truffaut uyarlaması yapar. Funda’yı Hançer’den, Ekmekçi Kadın’ı Davutoğlu’ndan sonra tekrar çeker. Sinemamızın ön gördüğü türlerin hepsinde çalışmasına rağmen, aşk filmleri aralarda kendini daha fazla gösterir. Ekmekçi Kadın’ın aynı zamanda bir yabancı roman uyarlaması yanında asıl roman uyarlamasını Halide Edip Adıvar’ın Sinekli Bakkal romanından yapar. Cennet Fedaileri filminde dini karakteri içeren dini/tarihsel bir film yapacaktır. Bütün bunlar Dinler’in gerek uzun süre çalıştığı firmalarda olsun, arada film yaptığı yapımevlerinde olsun, aşırılıklara veya teknik canbazlıklara itibar etmeyen sağlamcı bir yönetmen olması olgusunu değiştirmez.

Mehmet Dinler (1928 / Adana)

1961 Cilalı İbo Zoraki Baba (Kemal-1)* F. Karakaya (1)
1962 Aşk Yarışı (Kemal-2) F. Hakan (1) T. Şoray (1)
1962 Erkeklik Öldü mü Atıf Bey (Kemal-3) O. Günşiray (1) F.Girik (1)
1962 Kıyma Bana Güzelim (Kemal-4) Sevim Emre (1)
1963 Bazıları Dayak Sever (Kemal-5) O. Günşiray (2) F. Girik (2)
1963 Dağlar Kralı – Köroğlu (As) F. Hakan (2) T. Şoray (2)
1963 Sayın Bayan (Kemal-6) T. Şoray (3) T. Yiğit (1)
1963 Cilalı İbo Kadın Avcısı (Seden-7) F. Karakaya (2)
1964 Aslan Marka Nihat (Aşk Otobüsü) (Saner) İ. Günay (1) H. Koçyiğit (1) It Happened One Night / Frank Capra
1964 Cilalı İbo ve Kırk Haramiler (Güven) F. Karakaya (3)
1965 Cennet Fedaileri (Sine – Erman) – Hz. Ebu Bekir / Hz. Ömer / Hz. Ali / Hz. Hamza
1965 Oğlum Oğlum (Günşiray) o. günşiray (3) F. Akın (1) Mahir Günşiray
1965 Sevişmek Yasak (Ülkü) erakalın, F. Girik (3) C. Arkın (1)
1965 Tehlikeli Adımlar (Güven) H. Koçyiğit (2) E. Hun (1)
1965 Üç Kardeşe Bir Gelin (Pesen – Ülkü) F. Girik (4) E. Hun (2) North to Alaska / Henry Hathaway
1966 Fakir ve Mağrur (Kadri) İ. Günay (1) S. Alkor (1) The Young Philadelphian / Vicent Shermann
1966 Karanlıklar Meleği (Melek) H. Koçyiğit (3) C. Arkın (2)
1966 Kıran Kırana (Metin) E. Kolçak (1) N. Aydan (1)
1967 Aşkınla Divaneyim (Metin) N. Sesigüzel (1) S. Güneri (1)
1967 Kara Duvaklı Gelin (Kemal-8) T. Şoray (4) E. Efekan (1)
1967 Kelepçeli Melek (Kemal-9) T. Şoray (5) E. Hun (3)
1967 Ölümsüz Kadın (Melek) T. Şoray (6) E. Bora (1)
1967 Serseriler Kralı (Kemal-10) S. Alışık (1) F. Akın (2)
1967 Sinekli Bakkal (Kema-11) T. Şoray (7) E. Hun (4)
1967 Yarın Çok Geç Olacak (Kemal-12) S. Alkor (2) E. Hun (5)
1967 Zehirli Çiçek (Kemal-13) Y. Tezcan (1) E. Efekan (2)
1968 Ağla Gözlerim (Melek) T. Şoray (8) M. Soydan (1)
1968 Alevli Yıllar (Metin) E. Bora (2) S. Özcan (1) Once a Thief / Doğru Yoldan Ayrılanlar – Ralph Nelson
1968 Funda (Melek) H. Koçyiğit (4) K. Tibet (1)
1968 İstanbul Kaldırımları (Kemal-14) Y. Tezcan (2) T. Oral (1)
1969 Çingene Aşkı – Paprika (Coşkun Plâk) E. Çağlar (1) M. Mutlu (1)
1969 Izdırap Şarkısı (Metin) M. Soydan (2) M. Mutlu (2)
1969 İntikam Yemini (Bilgin) bilgin şehber, M. Soydan (3) S. Güvenirgil (1)
1969 Sana Dönmeyeceğim (Melek) T. Şoray (9) M. Soydan (4)
1969 Sevdiğim Adam (Melek) A. Işık (1) M. Mutlu (3)
1969 Sonbahar Rüzgarları (Sine) T. Şoray (10) E. Hun (6)
1969 Tatlı Sevgilim (Metin) Y. Tezcan (3) S. Güney (1)
1970 Ah Müjğân Ah (Er) S. Alışık (2) E. Püsküllü (1)
1970 Erkeklik Öldü mü Abiler (Ar) ahsen bahçeoğlu, S. Alışık (3) F. Cansel (1)
1970 İşler Karışık (Er) S. Alışık (4) E. Püsküllü (2)
1970 Söz Müdafaanın (Erler) H. Koçyiğit (5) E. Hun (7)
1970 Talihsiz Baba (Melek) S. Alışık (5) S. Güneri (2)
1970 Tatlı Meleğim (Melek) T. Şoray (11) E. Hun (8)
1970 Yuvasız Kuşlar (Melek) F. Akın (3) E. Hun (9)
1971 Bebek Gibi Maşallah (Meç) enver özer – ışık toraman – çetin inanç, H. Koçyiğit (6) İ. Günay (2)
1971 Cilalı İbo Yetimler Meleği (Kema-15) F. Karakaya (4)
1971 Cilalı İbo Teksas Fatihi (Kemal-16) F. Karakaya (5)
1971 Hayatım Senindir (Melek) H. Koçyiğit (7) E. Hun (10)
1971 Melek mi Şeytan mı (Melek) (T. Şoray (12) T. Akan (1) La Marieé Etait en Noir / Siyah Gelinlik – Truffaut
1971 Solan Bir Yaprak Gibi (Melek) F. Girik (5) T. Akan (2)
1971 Dişi Hedef (Kemal-17 !) S. Evin – Z. Davutoğlu ile / O. Günşiray (4) Ü. Özen (1)
1972 Ekmekçi Kadın (Melek) F. Girik (6) O. Sonat (1)
1972 Evlat (Uğur) F. Girik (7) M. Soydan (5)
1972 Suçlu (Melek) T. Akan (3) B. Erdeniz (1)
1972 Takip (Barlık) necdet barlık, K. Tibet (2) B. Erdeniz (2)
1972 Tanrı Misafiri (Özer) enver özer, H. Koçyiğit (8) E. Hun (11)
1972 Üç Sevgili (Melek) T. Akan (4) M. Zeren (1)
1973 Kader (Bu film bazı listelerde isim olarak geçiyor ama yeterli bilgi yok)
1973 Kara Toprak (Haydar) haydar üçüncüoğlu, T. Yiğit (2) Gül Tener (1)
1973 Kır Çiçeği (Renk) ünal? aybek ünsal?, S. Gökhan (1) B. Erdeniz (3)
1973 Şüphe (Melek) E. Hun (12) H. Soygazi (1)
1973 Yalancı (Çok Yalnızım) (Melek) T. Şoray (13) A. Arman (1)
1974 Ceza (Melek) K. İnanır (1) H. Soygazi (2)
1974 Gariban (Kervan) M. Utku (1)
1974 Talihsiz Evlat (Uğur) F. Girik (8) E. Çağlar (2)
1974 Unutama Beni (Sine) S. Gökhan (2) H. Soygazi (3)
1975 Kadınlar Hayır Derse (Metin) H. Koçyiğit (9) M. Soydan (6)
1975 Panik (Özdoğan) mehmet bozdoğan, O.Sonat (2) M. Omay (1)
1976 Adana Urfa Bankası (O. F. S.-18 ) o. f. seden, Ö. Serengil (1) Ayşen Cansev (1)
1976 Aman Karın Duymasın (Metin) E. Hun (13) N. Nazır (1)
1976 Perişan (Sezer) berker inanoğlu, P. Savaş (1) M. Hekimoğlu (1)
1981 Ölmeyen Arkadaşlık (Pelit) Mehmet Karataşlı (1)
1982 Vatan Kucağında (Yaşam) gazanfer dirlik, Savaş Ali Akyol (1)
1986 Ağlıyorsam Yaşıyorum (Rana Yayınları) erol solak, G. Karaböcek (1) S. Kırmızı (1)
1986 Zehirli Çiçek (Rana Yayınları) Ömer Şan (1) Bilge Şan (1)
1993 Ezan Sesleri (Sun) erol şenbecerir, Nuray Kaplakaslan (1) Bülent Bilgiç (1)

*Parantez içindeki rakamlar yönetmenin o firmayla ve o sanatçıyla kaçıncı kez çalıştığını göstermektedir. Yapım şirketi adından sonra küçük harflerle yazılanlar yapımcı isimleridir.

(Bu yazının kısa versiyonu 08 – 14 Ekim 2011 tarihleri arasında düzenlenen 48. Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali kataloğunda yayınlanmıştır.)

(14 Ekim 2011)

Orhan Ünser